تأثیر پستانک و شیشه شیر بر سلامت دندان های کودکان

استفاده از پستانک و شیشه‌شیر در سال‌های اولیه زندگی کودک بسیار رایج است و به‌عنوان وسیله‌ای برای آرامش و تغذیه کودک کاربرد دارد. بااین‌حال، استفاده‌ی مداوم از این وسایل می‌تواند بر سلامت فک، دهان و دندان‌های نوزادان اثرات منفی گذاشته و به شکل‌گیری سالم دندان‌های کودکان آسیب بزند. بنابراین لازم است والدین شناخت کافی و درک صحیحی تأثیرات این وسایل داشته باشند و با دانستن زمان و نحوه مناسب استفاده از پستانک و شیشه‌شیر از بروز مشکلات احتمالی در آینده پیشگیری کنند. در این مقاله، به بررسی اثرات پستانک و شیشه‌شیر بر دندان‌های کودکان پرداخته و نکاتی برای والدین ارائه می‌دهیم.

چگونه پستانک و شیشه‌شیر بر رشد دندان‌های کودک تأثیر می‌گذارند؟

استفاده از پستانک و شیشه‌شیر برای نوزادان بسیار رایج است، اما استفاده‌ی بیش از اندازه از هر کدام از این وسایل می‌تواند اثرات منفی بر رشد دندان‌های کودک داشته باشد که در ادامه به توضیح این آسیب‌ها پرداخته‌ایم:

تاثیر پستانک بر دندان کودکان: مکیدن پستانک در سنین پایین تاثیر منفی چندانی روی نوزادان ندارد و تا سن 6 تا 12 ماهگی مجاز است؛ اما از 6 ماهگی باید به‌تدریج استفاده از پستانک محدود شود. معمولا توصیه می‌شود که استفاده از پستانک پس از 2 سالگی به طور کامل برای نوزادان ممنوع شود. علت این مسئله این است که مکیدن طولانی‌مدت پستانک می‌تواند فشار زیادی به دندان‌های جلویی و فک بالا وارد کند. این فشار اضافه می‌تواند موجب رشد نامنظم دندان‌های جلویی شده و با تغییر شکل فک، باعث ایجاد اختلالات بایت شود که باعث می‌شوند دندان‌های فک بالا و پایین به‌درستی روی هم قرار نگیرند. علاوه بر این، فشار ناشی از مکیدن پستانک می‌تواند باعث فشار به دندان‌ها شود و مشکلات ارتودنسی را ایجاد کند. رشد غیرطبیعی و باریک‌شدن سقف دهان از دیگر مشکلات پستانک بر دهان کودکان هستند که می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در تنفس و تکلم کودکان شوند.

تاثیر شیشه‌شیر بر دندان کودکان: استفاده‌ی طولانی‌مدت از شیشه‌شیر نیز می‌تواند مشکلاتی مشابه با پستانک را ایجاد کند. زمانی که نوزادان با شیشه‌شیر و مصرف شیر شبانه به خواب می‌روند، محیط دهان در اثر ماندگاری شیر اسیدی می‌شود و دندان‌های کودک به‌سرعت خراب می‌شوند. این مسئله می‌تواند باعث ایجاد عفونت‌های جدی دهان و دندان‌ مانند عفونت و آبسه شود. علاوه بر این، استفاده‌ی طولانی‌مدت از شیشه‌شیر می‌تواند با فشار اضافه به فک و دندان‌ها، باعث رشد نامنظم دندان‌های جلو و اختلالات بایت شود. باریک شدن قوس دهانی و فک بالا نیز از سایر مشکلاتی هستند که در اثر استفاده‌ی بیش‌ازحد از شیشه‌شیر به وجود می‌آیند. بهتر است استفاده از شیشه‌شیر را نیز 6 ماهگی به تدریج کاهش داده و پس از 2 سالگی به طور کامل قطع کنید.

مزایا و معایب استفاده از پستانک برای کودکان

استفاده از پستانک به دلیل مزایای خود محبوبیت پیدا کرده است؛ اما این مزایا نباید باعث نادیده‌گرفتن معایب استفاده‌ی بیش از اندازه از آن شود. به طور کلی، مزایا و معایب استفاده از پستانک برای کودکان شامل موارد زیر هستند:

مزایای استفاده از پستانک

• ایجاد آرامش: دنیای نوزاد پر از تازگی‌هاست و گاهی این مسئله برای او استرس‌زا می‌شود. پستانک به نوزاد این فرصت را می‌دهد که با مکیدن، یکی از اولین راه‌های آرامش‌بخشی را تجربه کند.
• کمک به تغذیه: نوزادان نارس که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند به تحریک دهانی نیاز دارند تا مهارت مکیدن و تغذیه از سینهی مادر را بهتر یاد بگیرند.
• کاهش خطر سندروم مرگ ناگهانی نوزاد: سندروم مرگ ناگهانی نوزادان از اصلی‌ترین دلایل مرگ‌ومیر در نوزادان زیر یک‌سال است. تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از پستانک می‌تواند خطر این سندروم را در زمان خواب کودکان کاهش دهد.
• کمک به خوابیدن نوزاد: پستانک اگرچه کیفیت خواب نوزاد را بهبود نمی‌بخشد، اما می‌تواند او را سریع‌تر به خواب ببرد. نوزادان به‌طور طبیعی نیاز به مکیدن دارند و استفاده از پستانک این نیاز را برآورده می‌کند.
• کاهش درد: در حین انجام اقدامات جزئی پزشکی مثل خون‌گیری، پستانک می‌تواند باعث کاهش درد نوزاد شود. تحقیقات نشان داده‌اند که نوزادانی که حین خون‌گیری پستانک مکیده‌اند نسبت به نوزادانی که نوشیدنی شیرین دریافت کرده‌اند، درد کمتری حس کرده‌اند.
• عادت کوتاه‌مدتی است: برخلاف مکیدن انگشت، ترک عادت پستانک برای نوزاد راحت‌تر است.

معایب استفاده از پستانک

• ایجاد سردرگمی پستان (nipple confusion): مکیدن پستانک یا شیشه‌شیر بسیار راحت‌تر بوده و با روش مکیدن سینه مادر متفاوت است. همین مسئله ممکن است باعث شود تا نوزاد به مکیدن راحت‌تر پستانک عادت کند و توانایی مناسبی در مکیدن سینه‌ی مادر نداشته باشد. این وضعیت به نام سردرگمی پستان شناخته می‌شود. اگر قصد دارید به نوزاد خود شیر بدهید، بهتر است استفاده از پستانک را تا زمانی که شیردهی از سینه‌ی مادر را به‌خوبی یاد گرفته باشد به تعویق بیندازید.
• عادت و وابستگی به پستانک: ممکن است نوزاد برای خوابیدن وابسته به پستانک شود و اگر در طول شب از دهانش بیفتد، با گریه بیدار شود.
• تأثیر بر رشد دندان‌ها: استفاده از پستانک می‌تواند باعث آسیب به ساختار فک، دهان و چینش دندان‌ها شود. بنابراین توصیه می‌شود پس از 2 سالگی استفاده از پستانک در نوزادان را ممنوع کنید.
• افزایش خطر عفونت گوش: تحقیقات نشان داده‌اند کودکانی که از پستانک استفاده می‌کنند، 33٪ بیشتر دچار عفونت گوش می‌شوند. مکیدن زیاد پستانک می‌تواند مجراهای گوش را بیشتر باز کند و باکتری‌ها را از حلق به گوش وارد کند و منجر به عفونت گوش شود. این مسئله ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری نیز شود؛ برای مثال، نوزادانی که بیش از دو بار در سال دچار عفونت گوش می‌شوند، ممکن است در یادگیری کلمات و درک صداها مشکل پیدا کنند.
• خطر خفگی: ممکن است پستانک به هر دلیلی در مجرای تنفسی نوزاد قرار بگیرد و باعث خفگی او شود. توصیه می‌شود برای نوزادان خود پستانکی انتخاب کنید که پایه‌ای حداقل به قطر چهار سانتی‌متر داشته باشد تا از گیر کردن آن در دهان یا گلوی نوزاد جلوگیری شود. همچنین پستانکی با حفره‌های تهویه در پایه انتخاب کنید تا در صورت گیرکردن آن در دهان نوزاد، امکان نفس کشیدن او وجود داشته باشد.

مزایا و معایب استفاده از شیشه‌شیر برای کودکان

تغذیه از شیشه‌شیر نیز مزایایی دارد که باعث استقبال والدین از این وسیله شده است؛ اما در کنار مزایا، معایبی نیز به همراه دارد که باید به آنها توجه شود.

مزایای تغذیه با شیشه شیر

• انعطاف‌پذیری و راحتی: یکی از اصلی‌ترین مزایای تغذیه با شیشه‌شیر، راحتی و انعطاف‌پذیری استفاده از آن است؛ به این معنی که هر کسی می‌تواند نوزاد را با شیشه‌شیر تغذیه کند. همین ویژگی باعث می‌شود تا والدین بتوانند زمان تغذیهی نوزاد را بین خود تقسیم کنند و مادران فرصتی برای استراحت، بازگشت به کار یا انجام دیگر فعالیت‌های خود پیدا کنند، بدون آنکه نگران باشند تنها منبع تغذیه نوزاد هستند.
• اندازه‌گیری مقدار مصرف: تغذیه با شیشه شیر امکان اندازه‌گیری دقیق مقدار شیر مصرفی نوزاد را فراهم می‌کند. این موضوع می‌تواند اطمینان و آرامش خاطر را برای والدینی که می‌خواهند مطمئن شوند نوزادشان به اندازه کافی تغذیه می‌کند فراهم کند.
• تغذیه ایمن نوزاد: برای مادرانی که ممکن است رژیم غذایی خاصی داشته باشند یا مجبور به مصرف داروهایی باشند که بر کیفیت شیر آنها تاثیر منفی می‌گذارد، استفاده از شیر خشک یک جایگزین ایمن است که تغذیه‌ای سالم و ثابت را برای نوزاد فراهم می‌کند.
• امکان استفاده در محیط‌های عمومی: بعضی از مادران ممکن است در مکان‌های عمومی هنگام تغذیه با شیشه‌شیر احساس راحتی بیشتری کنند، چرا که این روش می‌تواند در برخی شرایط از نظر اجتماعی پذیرفته‌تر و ساده‌تر باشد.

معایب تغذیه با شیشه شیر

• اختلال در روند طبیعی مکیدن و تغذیه: شیشه شیر می‌تواند الگوی مکیدن نوزاد را تغییر دهد و باعث اختلال در روند طبیعی تغذیه از پستان شود و سردرگمی پستان را به همراه داشته باشد.
• افزایش خطر عفونت گوش: نوشیدن از شیشه شیر می‌تواند خطر عفونت گوش را افزایش دهد، به‌ویژه اگر نوزاد در حالتی بخوابد که سرش در موقعیت پایینی باشد و شیر به‌راحتی به سمت مجرای گوش جریان پیدا کند.
• احتمال پوسیدگی دندان‌ها: اگر نوزاد در طول شب از شیشه شیر استفاده کند، باکتری‌های موجود در دهان نوزاد از قند موجود در شیر تغذیه کرده و باعث ایجاد اسید می‌شوند که به دندان‌ها آسیب می‌رساند. این مشکل می‌تواند به‌راحتی باعث پوسیدگی دندان‌های شیری نوزاد شود.
• ایجاد وابستگی و تأخیر در ترک شیشه شیر: بسیاری از کودکان پس از مدتی به استفاده از شیشه شیر وابسته می‌شوند و ترک این عادت می‌تواند دشوار باشد. این وابستگی ممکن است باعث تأخیر در شروع استفاده از لیوان و غذاهای جامد شود که برای رشد دهانی و عضلات صورت مهم هستند.
• کاهش تماس عاطفی بین مادر و نوزاد: شیردهی از پستان مادر علاوه بر تغذیه، به تقویت ارتباط عاطفی و نزدیکی مادر و نوزاد کمک می‌کند. در مقابل، استفاده از شیشه شیر ممکن است این تماس مستقیم را کاهش داده و از این منظر تاثیر منفی بر پیوند عاطفی مادر و نوزاد داشته باشد.
• نبود آنتی‌بادی‌ها: شیر مادر به‌طور طبیعی دارای آنتی‌بادی‌ها و مواد مغذی است که به تقویت سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کنند. درصورتی‌که از شیشه‌شیر تنها جهت تغذیه با شیرخشک استفاده شود، این ایمنی طبیعی وجود نخواهد داشت و ممکن است نوزادان تغذیه‌شده با شیشه شیر نسبت به عفونت‌ها و بیماری‌ها حساس‌تر باشند.
• مشکلات گوارشی: برخی نوزادان هنگام تغذیه با شیر خشک ممکن است مشکلات گوارشی مانند یبوست، نفخ یا کولیک را تجربه کنند.
• زمانبر بودن آماده‌سازی و تمیزکاری: استفاده از شیشه شیر نیاز به تمیز کردن و استریل کردن دقیق بطری‌ها و سرشیشه‌ها دارد تا از ایمنی تغذیه نوزاد اطمینان حاصل شود. این موضوع به کارهای روزانه اضافه می‌شود و می‌تواند زمان زیادی از والدین بگیرد.

چه زمانی و چگونه باید استفاده از پستانک و شیشه‌شیر را قطع کنیم؟

استفاده از پستانک و شیشه‌شیر تا 6 ماهگی مانعی ندارد و حتی مزایایی نیز دارد؛ اما از 6 ماهگی به بعد باید به تدریج هم پستانک و هم شیشه شیر از کودک گرفته شوند و از 12 ماهگی به بعد، استفاده‌ی نوزاد از این وسایل محدود شده و به صفر رسیده باشد (برخی پزشکان ممکن است 18 تا 24 ماهگی را زمان قطع کامل استفاده از پستانک یا شیشه‌شیر بدانند). از سن 24 ماهگی به بعد استفاده از این وسایل می‌تواند عوارض جدی برای رشد دندان‌ها و فک کودک داشته باشد. اگر تا 2 سالگی امکان جداکردن کودکان از پستانک یا شیشه شیر وجود نداشته باشد لازم است تا از پستانک ارتودنسی مخصوص استفاده شود تا آسیب آن به کمترین میزان برسد.

برای قطع استفاده از پستانک و شیشه شیر می‌توانید راهکارهای زیر را به کار ببرید:

• زمان ترک پستانک بهتر است در دوره‌ای باشد که کودک با رویدادهای هیجان‌انگیز یا تغییرات بزرگ، مثل نقل مکان به خانه‌ی جدید یا مسافرت روبه‌رو است. مهم است که کودک یاد بگیرد در شرایط مختلف خود را آرام کند.
• ابتدا استفاده از پستانک را به تدریج در طول روز محدود کنید و تنها در مواقع خاص مثل زمان خواب اجازه‌ی استفاده از این وسایل را به کودک بدهید. سپس، می‌توانید به آرامی پستانک یا شیشه‌شیر را از روال خواب کودک نیز حذف کنید. ایجاد محیط آرام‌بخش با خواندن داستان یا لالایی قبل از خواب می‌تواند کمک‌کننده باشد.
• به کودک یک شی مورد علاقه (مثل عروسک مورد علاقه‌ی کودک یا پتویی با رنگ دلخواه کودک) بدهید تا به‌عنوان جایگزینی برای پستانک قرار بگیرد. یک جایگزین مناسب می‌تواند حس امنیت را در کودک ایجاد کند و به او کمک کند شب‌ها آرام بخوابد.
• در مواقعی که کودک بی‌قراری می‌کند، به جای اینکه تسلیم شوید و پستانک یا شیشه‌شیر را به کودک دهید، با فعالیت‌های سرگرم‌کننده مثل بازی، داستان‌گویی یا موسیقی ملایم او را مشغول کنید و توجهش را از پستانک یا شیشه شیر دور کنید.
• وقتی کودک تصمیم می‌گیرد از پستانک استفاده نکند، او را با جملات مثبت تحسین کنید و برایش پاداش‌های کوچک و دلپذیر، مثل یک میان‌وعده یا اسباب‌بازی جدید در نظر بگیرید.
• می‌توانید سر پستانک را با کمی سرکه یا آب‌لیمو آغشته کنید تا طعم آن برای کودک ناخوشایند شود. این روش ممکن است به کاهش تمایل کودک به استفاده از پستانک کمک کند.
• وقتی کودک در سن ترک پستانک و شیشه شیر قرار گرفت، یک جشن کوچک و جذاب برای خداحافظی با پستانک یا شیشه شیر برایش بگیرید. می‌توانید بعد از جشن، او را به خرید یک اسباب‌بازی جدید ببرید. این جشن حس مثبتی برای ترک عادت به کودک می‌دهد.

پیشگیری از مشکلات دندانی ناشی از پستانک و شیشه‌شیر

برای پیشگیری از مشکلات دندانی ناشی از استفاده از پستانک و شیشه‌شیر رعایت نکات زیر برای والدین توصیه می‌شود:

• استفاده از پستانک را از 12 تا 18 ماهگی محدود کنید و تا 2 سالگی به طور کامل قطع کنید.
• اگر در سنین بالاتر، کودک به پستانک نیاز دارد پستانک ارتودنسی را جایگزین پستانک معمولی بکنید. این نوع پستانک‌ها فشار کمتری بر دندان‌ها و فک وارد می‌کنند.
• برای جلوگیری از پوسیدگی دندان‌های نوزادان، شیشه‌شیر را فقط در حالت بیداری (و نه هنگام خواب) استفاده کنید.
• درصورتی‌که کودک شما عادت به شیر شبانه دارد، قبل از خواب دندان‌های کودک را با مسواک انگشتی و مقدار بسیار کمی خمیردندان مخصوص نوزادان تمیز کنید.
• اگر در شب به کودک خود شیشه‌شیر می‌دهید، بهتر است به جای شیر درون آن، تنها آب ساده باشد تا خطر پوسیدگی دندان‌ها کاهش یابد.
• استفاده از پستانک را به مواقعی که کودک نیاز شدید به آرامش دارد محدود کنید.
• معاینات منظم دندانپزشکی را فراموش نکنید. اولین معاینه‌ی دندانپزشکی بهتر است 6 ماه پس از رشد اولین دندان‌های شیری باشد یا قبل از 12 ماهگی حداقل یک بار کودک توسط دندانپزشک معاینه شده باشد.
• از لیوان آموزشی بعد از یک سالگی استفاده کنید. لیوان‌های آموزشی جایگزین مناسبی برای شیشه‌شیر هستند و به سلامت فک و دهان کودک کمک می‌کنند.

سوالات متداول

آیا استفاده از پستانک باعث نامرتبی دندان‌ها می‌شود؟

• بله، استفاده‌ی طولانی‌مدت و بیش از اندازه از پستانک می‌تواند باعث ناهنجاری ساختاری دهان و فک مانند مشکلات بایت و نامرتبی دندان‌ها شود.

آیا نوع خاصی از پستانک برای جلوگیری از مشکلات دندانی مناسب‌تر است؟

• بله، پستانک‌های ارتودنسی طراحی ویژه‌ای دارند که فشار کمتری به دندان‌ها و فک نوزادان وارد می‌کنند.

آیا می‌توان شیر را در شیشه‌شیر با آب رقیق کرد تا اثرات مضر آن کاهش یابد؟

• رقیق‌کردن شیر در شیشه‌شیر تاثیر چندانی در کاهش اثرات منفی آن در پوسیدگی دندان ندارد. بهترین کار این است که قبل از خواب، دندان‌های کودک با مسواک انگشتی و خمیردندان مخصوص کودک تمیز شود.

آیا می‌توان به جای شیر از آب در شیشه‌شیر شبانه استفاده کرد؟

• بله، استفاده از آب به جای شیر، از جمله قبل از خواب برای سلامت دندان‌های کودک بهتر است و خطر پوسیدگی دندان‌ها را کاهش می‌دهد.

آیا قطع ناگهانی پستانک تأثیر منفی بر کودک دارد؟

• بله، قطع ناگهانی پستانک باعث فشار روانی و استرس کودک می‌شود. بهتر است استفاده از پستانک به تدریج قطع شود تا اثرات روانی آن بر کودک کاهش یابد.

نتیجه‌گیری

پستانک و شیشه‌شیر، در کنار مزایایی که دارند، می‌توانند اثرات منفی بر دندان‌های کودک بگذارند، به‌ویژه اگر به‌درستی و در زمان مناسب محدود نشوند. والدین با آگاهی از تأثیرات این وسایل و رعایت اصول بهداشتی می‌توانند به رشد صحیح دندان‌های کودک کمک کنند و از مشکلات دندانی احتمالی مانند نامرتب بودن دندان‌ها، مشکلات گفتاری و ناهنجاری‌های بایت پیشگیری کنند. همچنین، با استفاده از روش‌های مناسب برای کاهش وابستگی کودک به پستانک و شیشه‌شیر، می‌توانند گذار آسان‌تری برای کودک ایجاد کنند که علاوه بر سلامت دندان‌ها، سلامت روانی کودکان نیز آسیب نبیند.

• رابطه مکیدن انگشت و رویش دندان در کودکان
  تاریخ انتشار : 1402-11-08تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• اهمیت معاینات دوره ای و چکاپ در دندانپزشکی کودکان
  تاریخ انتشار : 1402-10-16تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• راهنمای کامل آموزش و شروع مسواک زدن در کودکان
  تاریخ انتشار : 1403-01-19تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• برای چه کودکانی می توان از بیحسی در دندانپزشکی استفاده کرد؟
  تاریخ انتشار : 1402-06-26تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20


• ضرورت استفاده از رادیوگرافی در دندانپزشکی کودکان
  تاریخ انتشار : 1402-08-14تاریخ بروز رسانی : 1403-08-20